Wythnos Rhywogaethau Estron Goresgynnol 2022: Dathlu Astudiaeth Cimychiaid Afon eDNA Banwy

Mae dydd Mawrth yn Wythnos Rhywogaethau Estron Goresgynnol eleni yn canolbwyntio ar rywogaethau dŵr croyw. Mae'r blog hwn gan Chloe Hatton, sy'n gweithio fel Swyddog Pysgodfeydd yn nhîm Pobl a Lleoedd Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC) yng Nghanolbarth Cymru, yn dathlu astudiaeth a gynhaliwyd gan Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Sir Drefaldwyn ar ôl cael ei hariannu gan CNC.

Astudiaeth Cimychiaid Afon eDNA Banwy yng Ngogledd Powys

Gydag ychydig dros £5,000 gan un gronfa CNC yn 2021, mae astudiaeth bwysig a gynhaliwyd gan Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Sir Drefaldwyn wedi rhoi hwb i ymdrech gydweithredol i warchod ein Cimychiaid Afon Crafanc Wen brodorol yng Ngogledd Powys.

Mae'r Cimwch Afon Crafanc Wen (Austropotamobius pallipes) wedi'i restru fel mewn perygl gan yr Undeb Rhyngwladol ar gyfer Cadwraeth Natur (IUCN) ar ôl gostyngiad o 50-80% mewn deng mlynedd yn unig. Mae'r gostyngiadau hyn wedi'u esbonio i raddau helaeth i gyflwyno'r Cimwch Afon Arwyddol, a’r Cimwch Coch y Gors Crayfish – sydd yn yn anfrodorol yn ogystal â phla cimychiaid afon (Aphanomyces astaci), sydd bellach i'w gweld drwy holl ystod gyfan y Crayfish Gwyn.

Mae'n bwysig deall dosbarthiad cimychiaid afon yn llawn er mwyn diogelu dyfodol y Cimwch Afon brodorol; rhywbeth y dechreuodd yr astudiaeth hon fynd i'r afael ag ef yn Sir Drefaldwyn.

Er mwyn deall dosbarthiad cimychiaid afon yn y Banwy, defnyddiodd yr ymddiriedolaeth ddull o'r enw samplu DNA amgylcheddol – neu eDNA. Gall eDNA gadarnhau a yw rhai rhywogaethau'n bresennol mewn dŵr drwy ddadansoddi sampl o'r dŵr. Os yw'r rhywogaethau targed yn bodoli mewn dŵr, bydd olion o'u DNA yn y dŵr a byddant yn cael eu canfod gan y dull samplu.

Y nodau oedd:

• Cael gwell dealltwriaeth o'r dosbarthiad presennol o gimychiaid afon a’r pla mewn tair dalgylch afon Sir Drefaldwyn;
• Cynllunio camau pellach i ddiogelu'r Cimwch Afon Crafanc Wen yn yr ardal;
• Ysbrydoli a galluogi'r gymuned leol i weithredu dros gimychiaid afon brodorol.

Ym mis Awst 2021, gyda chefnogaeth gwirfoddolwyr, casglodd Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Sir Drefaldwyn samplau dŵr o ddeg lleoliad gwahanol, wedi'u gwasgaru ar draws y systemau afonydd. Nododd dadansoddiad labordy bresenoldeb neu absenoldeb eDNA o'r Cimwch Afon Crafanc Wen, y Cimwch Afon Arwyddol a phla cimychiaid afon ym mhob sampl.

Y Canlyniadau

Roedd y canlyniadau'n cadarnhau presenoldeb Cimychiaid Afon Crafanc Wen ar y Banwy, ym mhob un o'r tri sampl.

O'r tri sampl dŵr a gymerwyd ar Afon Rhiw, roedd dau yn negyddol ar gyfer pob rhywogaeth, ond roedd y trydydd, yn Aberriw, yn gadarnhaol i'r tri, gan awgrymu poblogaeth o gimychiaid afon brodorol sy'n debygol o fod dan fygythiad uniongyrchol o ddifodiant.

Ni chanfuwyd yr un o'r rhywogaethau targed ar y Tanat, o dri sampl.

Beth mae hyn yn ei olygu?

Pan gaiff y canlyniadau hyn eu hystyried ochr yn ochr â data Ymddiriedolaeth Afonydd Hafren o 2018, yn ogystal â chofnodion diweddar o'r Ganolfan Cofnodion Amgylcheddol Lleol, gallwn weld bod dalgylch Banwy yn parhau i gefnogi poblogaeth sy'n ymddangos yn iach o Gimychiaid Afon Crafanc Wen. Diolch byth, nid yw cimychiaid afon anfrodorol wedi'u canfod ar yr afon eto, er gwaethaf eu presenoldeb ar Afon Efyrnwy gerllaw a'u canfod yn y Rhiw. Fodd bynnag, am y tro cyntaf, canfuwyd pla cimychiaid afon mewn un sampl o'r Banwy – er bod y ffynhonnell yn aneglur.

Felly er bod y canlyniadau yn galonogol, mae'n amlwg bod poblogaeth ynysig y Cimwch Afon Crafanc Wen y Banwy yn parhau i fod o dan fygythiad difrifol. Mae Ymddiriedolaeth Natur Sir Drefaldwyn bellach yn gweithio gyda Cyfoeth Naturiol Cymru, Ymddiriedolaeth Afonydd Hafren ac Ymddiriedolaeth Natur Gogledd Cymru i ystyried, cytuno a chyflawni'r camau nesaf; ymchwilio i fesurau cadwraeth a chodi ymwybyddiaeth mewn cymunedau sy'n defnyddio ac yn byw ochr yn ochr â'n hafonydd.

Beth allwch chi ei wneud i helpu Cimwch Afon Crafanc Wen Banwy?

• Atal lledaeniad y cimychiaid afon a'r pla anfrodorol – GWIRIO, GLANHAU, SYCHU esgidiau ac offer ar ôl bod yn agos neu yn y dŵr.
• Cymerwch ran – rhowch wybod os welwch gimychiaid afon yn yr ardal neu ymunwch ag arolygon wedi'u trefnu fel gwirfoddolwr. E-bostiwch Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Sir Drefaldwyn i gael gwybod mwy: tammy@montwt.co.uk
• Ewch i wefan Ysgrifenyddiaeth Rhywogaethau Anfrodorol Prydain Fawr (NNSS) i ddysgu mwy.

I gael gwybod mwy am ddyfodol y gwaith hwn, cysylltwch â Sarah Coakham (Ariannu a Phartneriaethau) neu Chloe Hatton (Swyddog Pysgodfeydd) yn Nhîm Pobl a Lleoedd Canolbarth Cymru CNC drwy e-bostio Sarah.Coakham@cyfoethnaturiolcymru.gov.uk neu chloe.hatton@cyfoethnaturiolcymru.gov.uk yn y drefn honno.

 

Llun o'r Cimwch Afon Crafanc Wen gan Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Sir Drefaldwyn / Tamasine Stretton

Llun o wirfoddolwyr gan gan Ymddiriedolaeth Bywyd Gwyllt Sir Drefaldwyn