Adroddiad dŵr ymdrochi Cymru 2021

Crynodeb Gweithredol

Mae dyfroedd ymdrochi o ansawdd da yn bwysig iawn i gymunedau arfordirol, ymwelwyr a'r economi yng Nghymru. Yn 2021, roedd pob un o'r 105 o ddyfroedd ymdrochi dynodedig yng Nghymru yn bodloni'r safonau a osodwyd gan y Rheoliadau Dŵr Ymdrochi. O'r 105 o ddyfroedd ymdrochi a aseswyd yng Nghymru, roedd 85 o safon ragorol, cyflawnodd 14 safon dda a dosbarthwyd 6 fel y safon ofynnol, ddigonol. Ar gyfer y pedwerydd tymor, roedd 0 yn cael eu dosbarthu'n wael.

Mae'r Rheoliadau Dŵr Ymdrochi yn cyflwyno system ddosbarthu gyda safonau ansawdd dŵr llym ac yn rhoi pwyslais ar ddarparu gwybodaeth i'r cyhoedd. Rhaid i Lywodraeth Cymru roi gwybod i aelodau'r cyhoedd am reoli dŵr ymdrochi, ansawdd dŵr ymdrochi, a bygythiadau posibl i ansawdd dŵr ymdrochi ac iechyd y cyhoedd. Dosberthir dyfroedd yn seiliedig ar samplau a gymerwyd o'r pedair blynedd flaenorol er mwyn hyd yn oed effeithiau sefyllfaoedd eithafol.

Cyflawnodd un dŵr ymdrochi ychwanegol ddosbarthiad rhagorol yn 2021 o'i gymharu â'r canlyniadau yn 2020. Mae data'r Swyddfa Dywydd yn dangos bod 2021 yn flwyddyn wlyb o'i gymharu â glawiad cyfartalog hirdymor. Byddai disgwyl dirywiad yn ansawdd dŵr fel arfer wrth i law olchi llygredd i gyrsiau dŵr o ardaloedd amaethyddol trefol a gwledig a chynyddu'r ffordd y mae carthion yn gorlifo, a gynlluniwyd i atal carthion rhag gorlifo cartrefi a busnesau.

Mae cyflawni'r gwelliant cyffredinol hwn, yn ystod blwyddyn wlyb, yn adlewyrchu'r camau sy'n cael eu cymryd gan Cyfoeth Naturiol Cymru, ynghyd â Dŵr Cymru, Awdurdodau Lleol, sefydliadau ffermio a thirfeddianwyr i wella ansawdd dŵr. Mae gwelliannau'n cael eu gwneud yn lleol, megis gwelliannau i systemau carthffosiaeth ac allfeydd; ac yn fwy cyffredinol, megis lleihau llygredd dŵr gwasgaredig o dir fferm yng nghefn gwlad ehangach.

Mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol am fonitro ac adrodd yn erbyn y safonau yn y Rheoliadau. Dadansoddir samplau ar gyfer dau fath o facteria, sy'n dangos llygredd o garthion neu dda byw. Gall dŵr llygredig gael effaith ar iechyd pobl, gan gynnwys achosi poen yn y stumog a dolur rhydd os caiff ei lyncu.

Mae'r adroddiad hwn yn cyflwyno canlyniadau rhaglen monitro dŵr ymdrochi 2021. Ein her yw diogelu a gwella ein hadnoddau naturiol ac felly cynnal y safonau uchel a gyflawnwyd eleni yn ein dyfroedd ymdrochi.

Dyfroedd ymdrochi yng Nghymru

Mae dyfroedd ymdrochi Cymru yn bwysig iawn i'r economi, i gymunedau lleol ac i dwristiaeth. Nododd astudiaeth 'Gwerthfawrogi moroedd ac arfordiroedd Cymru' a gomisiynwyd gan WWF Cymru yn 2012, "Mae'r amgylchedd arfordirol a morol yn ased naturiol anhygoel, gan gyfrannu £6.8 biliwn i economi Cymru a chefnogi mwy na 92,000 o swyddi.

Mae dros 60 y cant o boblogaeth Cymru yn byw ac yn gweithio yn y parth arfordirol, gyda'n holl ddinasoedd mawr a llawer o drefi pwysig wedi'u lleoli ar yr arfordir. Mae'r arfordir trawiadol ac amrywiol o amgylch Cymru hefyd yn helpu i esbonio pwysigrwydd y diwydiant twristiaeth, sy'n cyfrannu dros £700 miliwn bob blwyddyn i economi Cymru."

Mae nifer o draethau Cymru fel Barafundle a Dinbych-y-pysgod yn cael eu pleidleisio'n rheolaidd fel rhai o’r gorau ym Mhrydain. Mae nofio, syrffio, pysgota a chwilota mewn pyllau glan môr yn weithgareddau poblogaidd ar hyd yr arfordir. Pan agorodd Llwybr Arfordir Cymru yn 2012, enwodd Lonely Planet arfordir Cymru fel y rhanbarth gorau yn y byd i’w ymweld.

Mae cystadleurwydd diwydiant twristiaeth Cymru yn dibynnu ar ansawdd cyrchfannau twristiaeth, gan gynnwys ansawdd dŵr ymdrochi. Mae polisi dŵr Ewrop wedi chwarae rhan bwysig yn y gwaith o ddiogelu adnoddau dŵr, ac mae ansawdd safleoedd ymdrochi Cymru yn enghraifft dda o hyn.

Daeth y ddeddfwriaeth dŵr ymdrochi Ewropeaidd gyntaf, ar ffurf y Gyfarwyddeb Dŵr Ymdrochi, i rym ym 1976. Mabwysiadwyd y Gyfarwyddeb Dŵr Ymdrochi ddiwygiedig yn 2006, a 2015 oedd y flwyddyn gyntaf iddi gael ei gweithredu'n llawn yn y DU. Newidiwyd dulliau rheoli a goruchwylio ar gyfer dyfroedd ymdrochi a chyflwynwyd safonau microbiolegol tynnach newydd. Ceir rhagor o fanylion am y gwahaniaethau rhwng y Cyfarwyddebau Dŵr Ymdrochi gwreiddiol a diwygiedig yn Adroddiad Dyfroedd Ymdrochi Cymru 2014. Ers gadael yr UE, mae'r Gyfarwyddeb Dŵr Ymdrochi bellach wedi'i datganoli ac mae'n dod o dan Reoliadau Dŵr Ymdrochi Llywodraeth Cymru.

Mae darparu gwybodaeth i'r cyhoedd yn rhan allweddol o'r rheoliadau. Rhaid paratoi a chyhoeddi proffiliau ar gyfer yr holl ddyfroedd ymdrochi a sicrhau eu bod ar gael i’r cyhoedd. Mae'r proffiliau hyn yn disgrifio amodau ffisegol a hydrolegol ardaloedd ymdrochi ac yn dadansoddi effeithiau posibl ar (a bygythiadau posibl i) ansawdd eu dŵr. Mae'r proffiliau dŵr ymdrochi yn ffynhonnell wybodaeth i ddinasyddion ac yn offeryn rheoli.

Yng Nghymru, mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn gyfrifol am fonitro dyfroedd ymdrochi a chyfleu'r canlyniadau i'r cyhoedd. Caiff yr holl wybodaeth, gan gynnwys y proffiliau, ei chyfleu i'r cyhoedd drwy'r Archwiliwr Data Dŵr Ymdrochi.

Mae'r tymor ymdrochi yn dechrau ym mis Mai ac yn para tan ddiwedd mis Medi. Yn ystod y tymor ymdrochi, mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn monitro ansawdd dŵr ymdrochi ac yn darparu gwybodaeth am risgiau posibl i iechyd sy'n deillio o faterion fel achosion o lygredd tymor byr. Ar ddiwedd pob blwyddyn, mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn anfon data ar ansawdd dŵr ymdrochi a gwybodaeth am fesurau rheoli i Lywodraeth Cymru.

Ansawdd dŵr ymdrochi yn 2021

Yng Nghymru, cafodd 105 o ddyfroedd ymdrochi dynodedig eu samplu a'u dosbarthu yn ystod tymor ymdrochi 2021.

Roedd yr holl ddyfroedd ymdrochi dynodedig yn bodloni'r safonau ansawdd dŵr gofynnol:

• Cyflawnodd 85 y dosbarthiad uchaf o ragorol
• Cyflawnodd 14 yn dda
• Cyflawnodd 6 ddigonol

Mae'r canlyniadau hyn yn dangos bod ansawdd cyffredinol y dŵr wedi aros yn weddol gyson o'i gymharu â'r dosbarthiadau ar ddiwedd tymor 2020.

Mae dosbarthiad y Rheoliadau Dŵr Ymdrochi yn 2021 yn seiliedig ar ddau baramedr microbiolegol: Escherichia coli (E. coli) ac enterococci coluddol. Fe'u cyfrifir o bedair blynedd o ddata sampl (2018-2021). 

2020

2021

Dyfroedd ymdrochi nad ydynt yn cydymffurfio

Nid oedd unrhyw ddyfroedd ymdrochi nad oeddent yn cydymffurfio yn ystod tymor 2021.

Monitro a dosbarthu yn 2021

Monitro

Yng Nghymru mae'r tymor ymdrochi yn rhedeg o 15 Mai i 30 Medi. Mae'r monitro'n dechrau o 1 Mai gan fod sampl yn cael ei gymryd o leoliad cyn dechrau’r tymor. Efallai y bydd arolygiad cyn y tymor yn cael ei gynnal hefyd i nodi unrhyw broblemau. Drwy gydol y tymor ymdrochi, mae Cyfoeth Naturiol Cymru yn casglu samplau dŵr mewn safleoedd ymdrochi dynodedig. Dadansoddir y samplau ar gyfer dau fath o facteria, Escherichia coli (E. coli) a enterococci coluddol.

Cymerir samplau yn ôl calendr monitro a nodir cyn y tymor. Rhaid cymryd pob sampl ar y dyddiad penodedig neu hyd at bedwar diwrnod wedyn neu collir y cyfle samplu oherwydd nad yw samplau a gymerwyd y tu allan i'r ffenestr pum diwrnod honno yn cyfrif ar gyfer y set ddata cydymffurfio.

Gellir atal y calendr hwn os bydd sefyllfaoedd annormal yn digwydd a allai effeithio ar ansawdd dŵr ymdrochi.

Diffinnir sefyllfa annormal gan y Rheoliadau Dŵr Ymdrochi fel digwyddiad neu gyfuniad o ddigwyddiadau sy'n effeithio ar ansawdd dŵr ymdrochi yn y lleoliad dan sylw ac ni ddisgwylir iddo ddigwydd ar gyfartaledd fwy nag unwaith bob pedair blynedd. Cânt eu datgan fel arfer pan fyddwn yn dod yn ymwybodol o ffynhonnell lygredd anarferol a allai effeithio ar y dŵr ymdrochi. Yna, mae'n ofynnol i'r cyrff perthnasol roi gwybod i'r cyhoedd am y sefyllfa a'u cynghori yn erbyn ymdrochi.  Bydd unrhyw samplau dŵr ymdrochi arferol yn dal i gael eu cymryd, ond nid oes rhaid cynnwys canlyniadau'r sampl yn y set ddata enghreifftiol a ddefnyddir i ddosbarthu'r traeth.

Roedd un sefyllfa annormal yn ystod tymor 2021 ym Mae Abertawe. Roedd y sefyllfa annormal yn ymwneud â gollwng carthion o ffynhonnell anhysbys i Afon Tawe. Ystyriwyd y gallai'r llygredd parhaus beri rhywfaint o risg i ansawdd dŵr ymdrochi. Datganwyd y sefyllfa annormal ar 17 Medi tan ddiwedd y tymor dŵr ymdrochi. Ni chafodd sampl wedi'i hamserlennu a gymerwyd ar 20 Medi ei gynnwys yn y data dosbarthu blynyddol.

Dosbarthiad

Mae'r dosbarthiadau'n seiliedig ar werth pedair blynedd o ddata. Gellir dosbarthu dyfroedd ymdrochi newydd neu’r rhai a ddynodwyd yn ddiweddar ar ddata llai na phedair blynedd, ond gydag isafswm o 16 sampl. Mae safonau'r Rheoliad yn defnyddio dau baramedr microbiolegol, E. coli a enterococci coluddol, ac maent yn seiliedig ar werthoedd canradd 95ain a 90ain.

Dosberthir samplau yn ôl pedwar categori: rhagorol, da, digonol a gwael.

Pennwyd amcan yn y Gyfarwyddeb wreiddiol i bob dyfroedd ymdrochi gael statws digonol erbyn 2015, a gwnaethant hynny. Bydd y dosbarthiadau hefyd yn cael eu defnyddio yn yr adolygiadau cyfnodol o'r proffiliau dŵr ymdrochi sy'n ofynnol gan y Rheoliadau: 

• bob dwy flynedd ar gyfer dyfroedd ymdrochi gwael
• bob tair blynedd ar gyfer digonol
• bob pedair blynedd ar gyfer da

Llygredd tymor byr, rhagfynegi a disgowntio

Mewn rhai dyfroedd ymdrochi, gall modelau ragweld llygredd tymor byr. Yna, mae gweithredwyr traethau yn diweddaru arwydd wrth y dŵr ymdrochi i rybuddio'r cyhoedd ar ddiwrnodau y rhagwelir ansawdd dŵr gwael. Mae'r wybodaeth ragfynegi hefyd yn cael ei rhannu ar-lein.

Os yw'r model wedi rhagweld ansawdd gwael, mae'r cyhoedd wedi cael gwybod a chymerir sampl cadarnhau i ddangos a oedd y llygredd hwnnw'n para llai na 72 awr. Yna gellir disgowntio sampl dŵr ymdrochi wedi'i drefnu a gymerwyd y diwrnod hwnnw o'r set ddata pedair blynedd.

Mae hyn yn bosibl hyd at uchafswm o 15 y cant o'r samplau y darperir ar eu cyfer yn y calendrau monitro a sefydlwyd ar gyfer y cyfnod hwnnw, neu ddim mwy nag un sampl fesul tymor ymdrochi, pa un bynnag yw'r mwyaf.

Gall y sampl, yn ddewisol, gael ei disodli gan sampl a gymerwyd saith diwrnod ar ôl diwedd y digwyddiad llygredd tymor byr. Dim ond os oes mesurau rheoli digonol yn cael eu cymryd y gellir dosbarthu dyfroedd ymdrochi lle rhagwelwyd llygredd tymor byr yn ystod y tymor.

Ar ddiwedd tymor 2021 penderfynodd Llywodraeth Cymru ostwng a disodli'r samplau canlynol:

Newid sylweddol

Gall newidiadau mawr mewn dyfroedd ymdrochi megis gwelliannau i'r seilwaith carthffosiaeth olygu nad yw data cyn y newidiadau bellach yn gynrychioliadol o ansawdd presennol y dŵr ymdrochi. Gellir eithrio data o'r fath cyn y gellir eithrio newidiadau o'r fath o gyfrifiadau dosbarthu o dan ddarpariaeth a elwir yn gyffredin yn newid sylweddol.

Ni chafodd unrhyw ddyfroedd ymdrochi yng Nghymru eu heffeithio gan newid sylweddol yn nhymor 2021.

Canlyniadau samplu a dadansoddi ansawdd dŵr 2021 mewn safleoedd dŵr ymdrochi dynodedig yng Nghymru yn erbyn y Rheoliadau Dŵr Ymdrochi

Paramedrau a ddefnyddir i ddosbarthu dyfroedd arfordirol a dyfroedd trosiannol (fel dyfroedd ymdrochi aberol) o dan y rheoliadau dŵr ymdrochi

Paramedrau a fesurir yw E. coli ac IE (enterococci coluddol). Gwerthoedd yw'r canraddau y dylid cydymffurfio'n ddamcaniaethol â 90 neu 95 y cant o'r amser (yn seiliedig ar ddosbarthiad y data). Nid ydynt yn cyfeirio at werthoedd y cydymffurfiwyd â 90 neu 95 y cant o samplau.

Rhagorol

250 95ain canradd o ran E. coli (unedau ffurfio cytref/100 ml)
100 95ain canradd o ran enterococci coluddol (unedau ffurfio cytref/100 ml)

Da

500 95ain canradd o ran E. coli (unedau ffurfio cytref/100 ml)
200 95ain canradd o ran enterococci coluddol (unedau ffurfio cytref/100 ml)

Digonol

500 90ain canradd o ran E. coli (unedau ffurfio cytref/100 ml)
185 90ain canradd o ran enterococci coluddo (unedau ffurfio cytref/100 ml)

Gwael

Yn methu cyflawni unrhyw un o'r safonau uchod.

Diddosbarth

Nid oes digon o samplau wedi'u casglu ar ei gyfer o fewn y cyfnod cyfrifo o bedair blynedd.

Paramedrau a ddefnyddiwyd ar gyfer dosbarthu dyfroedd mewndirol o dan y Gyfarwyddeb Dŵr Ymdrochi ddiwygiedig

E. coli ac enterococci coluddol yw'r paramedrau a fesurir. Mae canraddau'n werthoedd y dylid cydymffurfio â nhw 90 neu 95 y cant o'r amser, yn ddamcaniaethol (ar sail dosbarthiad y data). Nid ydynt yn cyfeirio at werthoedd y mae 90 neu 95 y cant o'r samplau'n cydymffurfio â nhw.

Rhagorol

500 95ain canradd o ran E. coli (unedau ffurfio cytref/100 ml)
200 95ain canradd o ran enterococci coluddol (unedau ffurfio cytref/100 ml)

Da

1000 95ain canradd o ran E. coli (unedau ffurfio cytref/100 ml)
400 95ain canradd o ran enterococci coluddol (unedau ffurfio cytref/100 ml)

Digonol

900 90ain canradd o ran E. coli (unedau ffurfio cytref/100 ml)
330 90ain canradd o ran enterococci coluddo (unedau ffurfio cytref/100 ml)

Gwael

Yn methu cyflawni unrhyw un o'r safonau uchod.

Diddosbarth

Nid oes digon o samplau wedi'u casglu ar ei gyfer o fewn y cyfnod cyfrifo o bedair blynedd.